انسان ممکن است از کودکی به دلایل ژنتیکی یا محیط اجتماعی و مشکلات خانواده دچار اختلال‌هایی شود که شاید تا بزرگسالی همراه با او بمانند. به همین دلیل تشخیص اختلال‌ها و اقدام برای درمان آن‌ها بسیار اهمیت دارد و والدین باید از همان سن کم کودک خود علائم رفتاری، احساسات و کارهای او را زیر نظر داشته باشند. سپس در صورت نیاز با کمک متخصص اختلال‌های احتمالی تشخیص داده شوند و کودک بتواند به‌موقع فرآیند درمان خود را شروع کند. یکی از مهم‌ترین اختلال‌هایی که در سنین پایین و به‌خصوص در دوران نوجوانی مشاهده می‌شود، اختلال وسواس جبری است که در ادامه درباره این اختلال و راه‌های درمان آن صحبت می‌کنیم.
اختلال وسواس جبری چیست؟
اختلال شخصیت وسواسی اجباری یا OCPD یک وضعیت روانی است که ذهن را به‌طور گسترده با کمال‌گرایی، سازمان‌دهی و کنترل بیش از حد مشغول می‌کند. این رفتارها و الگوهای فکری در انجام کارهای روزمره و حفظ روابط اختلال ایجاد می‌کنند. افراد مبتلا به OCPD معمولا باورهای سفت و سخت و روش‌های خاصی برای انجام کارهای خود دارند. همچنین این افراد معمولا هیچ‌گونه انعطافی از خود نشان نمی‌دهند و قادر به سازش با دیگران نیستند. نکته مهم این است که این افراد معمولا متوجه نمی‌شوند که رفتار و طرز فکرشان باعث مشکلاتی می‌شود.
تفاوت اختلال وسواس جبری با اختلال وسواس فکری-عملی چیست؟
علاوه بر اختلال وسواس جبری یا OCPD، اختلال دیگری به نام اختلال وسواس فکری-عملی یا OCD نیز وجود دارد که این دو تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. باید بدانید که اختلال OCD نوعی اختلال اضطرابی است که در آن اغلب افکار ناخواسته و مزاحم وجود دارد که وسواس‌گونه هستند و باعث انجام رفتارهای عملی تکراری می‌شوند. برای مثال شستن مکرر دست‌ها، چک‌کردن کیف وسایل، خاموش یا روشن کردن مکرر چراغ جزو رفتارهای OCD قرار می‌گیرد.
نکته مهم این است که افراد مبتلا به OCD یا اختلال وسواس فکری-عملی می‌دانند که رفتار مناسبی ندارند و این وضعیت باعث ایجاد رفتارهای مکرر شده است. آن‌ها معمولا می‌پذیرند که به درمان حرفه‌ای نیاز دارند. اما افراد مبتلا به OCPD معمولا خودآگاهی کمی از رفتارهای خود دارند و نمی‌دانند که رفتارهای نادرستی انجام می‌دهند.
دلایل ابتلا به اختلال وسواس جبری چیست؟
محققان نظرات مختلفی درباره ریشه ابتلا به این اختلال دارند و معتقد هستند که عوامل مختلفی می‌تواند روی مبتلا شدن فرد به OCPD موثر باشد. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- ژنتیک: برخی از دانشمندان می‌گویند که این اختلال ممکن است ریشه ژنتیکی داشته باشد و افرادی که در اعضای خانواده خود این اختلال یا اختلالاتی مانند اضطراب، افسردگی و اختلالات شخصیتی وجود دارد، بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به OCPD هستند.
- آسیب‌های دوران کودکی: در برخی از مطالعات نشان داده شده است که بین آسیب‌های دوران کودکی مانند کودک‌آزاری و خشونت با ایجاد اختلالات شخصیتی مثل وسواس جبری رابطه مستقیمی وجود دارد.
- همچنین بسیاری از محققان معتقد هستند که بهداشت روانی فرد روی ابتلا به این اختلال تاثیرگذار است. اختلالاتی مانند اختلال اضطرابی، انواع فوبیا و اختلال اضطرابی فراگیر، اختلالات خلقی مانند اختلال دوقطبی و سوء مصرف مواد مخدر ممکن است در ابتلا یا تشدید این اختلال موثر باشند.
علائم اختلال وسواس جبری چیست؟
نشانه اصلی این اختلال پایبندی بیش از حد به نظم، کمال‌گرایی، کنترل و روش‌های خاص برای انجام کارها است. این رفتارها هم انجام وظایف مختلف را دشوار می‌کند و هم در عملکرد و زندگی اجتماعی افراد مبتلا مشکلاتی را به وجود می‌آورد. علائم OCDP معمولا در دوران نوجوانی و اوایل جوانی بیشتر مشاهده می‌شود. در ادامه این نشانه‌ها را مرور می‌کنیم.
- پافشاری و درگیری با جزئیات، قوانین سفت و سخت، فهرست‌های طولانی، نظم بسیار و سازمان‌دهی
- کمال‌گرایی شدید منجر به اختلال در انجام کارها
- تعهد بیش از حد به کار و بهره‌وری و غفلت‌کردن از سرگرمی‌ها و تفریحات
- شک و تردید بیش از حد
- احتیاط شدید از ریسک و خودداری از انجام کارها به دلیل ترس از شکست
- عقاید سفت و سخت و سرسختی در روش‌های انجام کارها
- عدم تمایل به سازی و انعطاف‌پذیری
- عدم تمایل به بیرون‌انداختن اشیای کهنه، بی‌ارزش یا شکسته
- درگیری و مشکلاتی با تفویض وظایف به دیگران
- تمرکز بیش از حد بر یک ایده، وظیفه یا باور
- برخورداری از تفکر دوگانه یا سیاه-سفید
- فقدان توانایی انتقادپذیری
- تمرکز بیش از حد روی عیوب افراد
راه های درمان اختلال وسواس جبری
معمولا افراد مبتلا به این اختلال کارهای خود را اشتباه نمی‌دانند و فکر نمی‌کنند که به اختلالی دچار باشند. بنابراین در بسیاری از مواقع فرد برای کنترل یا بهبود این اختلال به روانشناس مراجعه نمی‌کند. اما اگر فرد در زندگی شخصی یا کاری خود با مشکلاتی مواجه شود، ممکن است اضطراب، استرس یا افسردگی را تجربه کند و برای بهبود آن به روانشناس مراجعه کند. اینجاست که روانشناس متخصص و حرفه‌ای با کمک ابزارهایی مانند تست‌ها و مصاحبه‌های عمیق می‌تواند ریشه این مشکلات را تشخیص دهد و دوره درمان اختلال وسواس اجباری را شروع کند.
درمان این اختلال با روش‌های مختلفی انجام می‌شود:
- گفتار درمانی: در این روش هدف از درمان کمک به فرد برای کشف انگیزه‌ها و ترس‌های مرتبط با افکار و رفتار خودش است. او می‌تواند با این جلسات درمانی یاد بگیرد که ارتباط بهتری برقرار کند.
- درمان روان پویایی: این درمان بر ریشه‌های روانی رنج‌های عاطفی تمرکز دارد و فرد از طریق بازتاب خود می‌تواند روابط و الگوهای رفتاری خود را درک کند و به‌مرور نحوه ارتباطش با افراد دیگر و محیط خود را تغییر دهد.
- درمان شناختی رفتاری: در این نوه درمان روانشناس به فرد کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را از نزدیک ببیند و تاثیر آن‌ها بر رفتار خود را درک کنند. از این طریق فرد مبتلا به OCPD می‌تواند افکارهای منفی را یاد بگیرد و الگوهای فکری سالم‌تر را جایگزین کند.
- نوروفیدبک: درمان نوروفیدبک یک درمان مکمل برای روان‌درمانی است که فرد می‌تواند سرعت بهبود خود را بیشتر کند. این روش درمانی ابتدا با کمک الکترودهایی امواج مغزی بیمار اندازه‌گیری می‌شود و درمانگر تلاش می‌کند تا با کمک خود بیمار عملکرد مغز را بهبود دهد و امواج مغز را به سطح عادی برگرداند. در این روش بیمار به‌طور آگاهانه برای بهبود فعالیت مغزی خود تلاش می‌کند.
انتخاب بهترین کلینیک برای درمان اختلال وسواس جبری
یکی از مهم‌ترین قدم‌ها برای درمان اختلالات مختلف، انتخاب روانشناس خوب و کلینیک تخصصی روانشناسی است. شما باید درمان خود یا فرزندتان را با کمک یک روانشناس باتجربه و حرفه‌ای پیش ببرید تا از نتیجه مطلوب اطمینان پیدا کنید. انتخاب روانشناس خوب کودک یا بزرگسال به شما اطمینان می‌دهد که در مسیر درمانی خود به‌خوبی پیش می‌روید و درمانگر شما تجربه کافی و مناسبی دارد. یادتان باشد که درمان اختلال‌ها زمان‌بر است، بنابراین اگر علائم اختلال وسواس جبری را در کودک خود مشاهده کردید، حتما در اسرع وقت به روانشناس کودک مراجعه کنید تا فرآیند درمان زودتر شروع شود.